Rond de jaarwisseling begon Project Bokkenrijders in aanloop van Bokkenrijdersdag 2025 aan haar (eerste) jaarlijkse Bokkenrijdersonderzoek. Hiervoor werd op verschillende online platforms een enquête opengezet waar iedereen aan mee kon doen; zowel mensen die bekend waren met de Bokkenrijders, als mensen die er nog zelden tot nooit over gehoord hadden. In totaal kregen wij van 66 mensen een reactie! Deze antwoorden zijn als ruwe data te vinden onderaan deze blog, maar voor ieders gemak hebben wij het ook nog even uitgewerkt.
We laten jullie niet langer in spanning. Dit zijn de resultaten van het Bokkenrijdersonderzoek 2024/2025!
Leeftijden
Het belangrijkste doel van Project Bokkenrijders is om de geschiedenis door te geven, ook, of misschien zelfs juist in het digitale tijdperk. Dat de antwoorden in dit onderzoek dan voornamelijk van Generatie Z (1997-2012) komen, is niet heel verbazingwekkend - met name op Instagram is onze enquête veel gedeeld.
Toch zien we ook veel antwoorden van mensen vóór 1997. Met zo'n 40 jaar verschil tussen onze jongste en oudste respondent blijkt maar weer: interesse in de Bokkenrijders strekt zich nog altijd over een breed spectrum aan leeftijden en generaties!
Gender
Naast leeftijd, waren we ook geïnteresseerd in de identiteit van de mensen die meededen aan ons onderzoek. Het aantal vrouwen (32) ligt iets hoger dan het aantal mannen (25), maar het scheelt niet veel. Opvallend is wel het uitzonderlijk hoge aantal personen die niet strict onder het kopje "man" of "vrouw" vallen. Met 9 antwoorden maakt die groep ongeveer 13,6% van onze respondenten uit, terwijl CBS uitgaat van circa 0,3% van de Nederlandse populatie met een non-binaire of genderqueer identiteit.
| Gender | Aantal |
|---|---|
| Vrouw | 32 |
| Man | 25 |
| Anders | 9 |
Provincies en regio's
Zoals we misschien wel hadden verwacht, komt een groot aantal respondenten uit Limburg. Vooral de regio Zuid-Limburg werd hier veel als antwoord gegeven, maar ook alle andere provincies passeerden onze antwoorden-revue, op Groningen, Flevoland en Drenthe na. Niet-Nederlandse gebieden zijn helemaal niet benoemd in de antwoorden.
Hoewel fictiewerken beduidend populairder waren dan non-fictiewerken, hadden alle Limburgers die aan ons onderzoek meededen al eens op een manier over de Bokkenrijders gehoord.
Buiten de Limburgse grenzen was dat een ander verhaal: van de 36 niet-Limburgse respondenten hadden 7 personen (19,4%) nog nooit of nauwelijks (bijv. alleen een online post voorbij zien komen) van de Bokkenrijders gehoord. Heel vreemd is dat natuurlijk niet: de processen hebben zich voornamelijk in en rondom het tegenwoordige Nederlandse en Belgische Limburg afgespeeld.
| Provincie | Aantal |
|---|---|
| Limburg | 28 |
| Overijssel | 7 |
| Brabant | 6 |
| Gelderland | 6 |
| Zuid-Holland | 5 |
| Noord-Holland | 4 |
| Utrecht | 4 |
| Zeeland | 2 |
| Friesland | 2 |
Afkomst
Het grootste deel van de mensen die deelnamen aan ons onderzoek omschrijven hun afkomst als deels of volledig Nederlands.
Slechts één persoon omschreef zichzelf niet als zodanig.
Eerste 'kennismaking' met de Bokkenrijders
Verreweg de meeste personen (zo'n 33%) hoorden in de Efteling, bij Villa Volta voor het eerst over de Bokkenrijders. Als we de antwoorden onderverdelen onder Limburgse en niet-Limburgse antwoorden, ligt dit echter anders. Binnen de Limburgse groep was de Efteling voor slechts 10,7% de eerste aanraking met de Bokkenrijders, terwijl dit buiten de Limburgse grenzen ruim de helft van de groep (52,8%) opmaakte.
Toch bleken ook boeken een populair en effectief middel om de geschiedenis te delen: voor 22,7% was dit hoe zij kennismaakten met de Bokkenrijders. Dit is voor zowel de Limburgse (25%) als de niet-Limburgse groep (22,2%) ongeveer gelijk als antwoord gegeven.
De groep die voor het eerst over de Bokkenrijders hoorden door verhalen die verteld werden, andere personen, of op school valt vrijwel volledig binnen de Limburgse grenzen. Van de achttien personen die dit antwoord gaven, kwamen er slechts vier niet uit Limburg, waarvan één er wel in Limburg voor het eerst over hoorde.
Overigens lijkt de online aanwezigheid van de Bokkenrijdersgeschiedenis vooral buiten Limburg een belangrijke manier om met het verhaal in aanraking te komen: dit antwoord werd alleen gegeven door personen die niet uit Limburg komen.
| Antwoord | Aantal |
|---|---|
| Efteling | 22 |
| Boeken | 15 |
| Verhalen/personen | 9 |
| School | 9 |
| TV-serie | 5 |
| Online | 5 |
| Project Bokkenrijders | 2 |
| Kasteel Hoensbroek | 1 |
| Wandeling | 1 |
Noot: een aantal personen hebben een dubbel antwoord gegeven, e.g. "Een boek en/of TV-serie."
Bekende fictiewerken
Met de antwoorden op de vorige vraag in ons achterhoofd is het natuurlijk niet gek dat bijna 80% van de respondenten bekend is met Villa Volta. Van de 52 personen die Villa Volta kenden, was dat voor 16 van hen ook gelijk de enige Bokkenrijdersmedia waar ze van hadden gehoord.
Voor 14 anderen was de enige toevoeging de uitgave van Suske en Wiske, die overigens verder ook populair blijkt: bijna de helft van alle respondenten bleek hier bekend mee.
Ook de werken van Ton van Reen zijn welbekend, zowel zijn boeken als de op één daarvan gebaseerde serie zijn veel benoemd als werken waar mensen bekend mee zijn.
Toch lijken de meesten in deze categorie vooral bekend met de "klassiekers". Van de werken ná 2000 was de film Zondebokken (15,2%) het bekendst. Hiermee staat het binnen de fictiewerken op een gedeelde 5e plek.
Fictie blijkt toch maar weer een goede manier om het verhaal levend te houden: alleen de 7 personen die nog nooit of nauwelijks over de Bokkenrijders hadden gehoord, gaven aan met geen enkel werk bekend te zijn.
Om deze reden zijn wij ook druk bezig met onze Bo(e/k)kenkast, een verzameling van (non-)fictiewerken over de Bokkenrijders. Kijk er vooral eens naar, misschien kom je wel een nieuwe favoriet tegen!
| Boek/stripboek/novelle | Aantal |
|---|---|
| Suske en Wiske: De Bokkerijders | 31 |
| Ton van Reen - De Bende van de Bokkenrijders | 13 |
| Ton van Reen - De Bokkerijders | 10 |
| Berbard Bekman - Kapitein der Bokkerijders | 9 |
| Reggie Naus - Broederschap van de Bok | 6 |
| Piet Ecrevisse - De Bokkerijders | 5 |
| Ton van Reen - De Kapitein van de Bokkenrijders | 5 |
| Ton van Reen - Het Wolvenpak | 5 |
| Roger H. Schoenmans - Klopjacht | 5 |
| Ivo Senden - Bokken | 2 |
| Henk Hermens - Joseph Kirchhoff | 1 |
| Serie/film/overig | Aantal |
|---|---|
| Villa Volta | 52 |
| De Legende van de Bokkerijders | 17 |
| Zondebokken | 10 |
| Voor Galg en Rad | 6 |
| Europa Universalis 4 mods | 1 |
Bekende non-fictiewerken
De fictietak van de Bokkenrijderswerken lijkt populairder dan de non-fictietak. Het bekendste werk binnen deze categorie onder de respondenten was het boek van S.J.P. Sleinada met slechts 11 personen die het werk kenden. Een ruime meerderheid (37 personen) gaf aan met geen enkel werk bekend te zijn.
Wat binnen deze categorie wel opvalt: de werken liggen qua bekendheid allemaal vele malen dichter bij elkaar dan binnen de fictiewerken. Behalve Project Bokkenrijders, wat te verwachten was als host van dit onderzoek, zijn er geen grote uitschieters, zoals met Villa Volta en Suske en Wiske het geval was binnen de vorige vraag.
Toch is ook hier weer een onderscheid tussen Limburgse en niet-Limburgse antwoorden. Daar waar binnen de niet-Limburgse antwoorden slechts 24,3% bekend was met één of meerdere non-fictiewerken - en binnen die groep bijna de helft alleen met Project Bokkenrijders bekend was, was binnen de Limburgse antwoorden 37,9% bekend met één of meerdere non-fictiewerken. Project Bokkenrijders werd hier ook minder vaak als enige antwoord gegeven.
Meer weten? Ook deze werken zijn terug te vinden in onze Bo(e/k)kenkast!
| Website/organisatie | Aantal |
|---|---|
| Project Bokkenrijders | 21 |
| Bokkenrijdersgenootschap | 11 |
| John van Eekelen - Bokkenrijders en hun afstammelingen | 6 |
| Boek | Aantal |
|---|---|
| S.J.P. Sleinada - Oorsprong, oorzaeke, bewys en ontdekkinge van een godlooze bezwoorne bende, nagtdieven en knevelaers, binnen de landen van overmaeze en aenpaelende landstreeken ontdekt, met een nauwkeurig getal der geexecuteerde en vlugtelingen | 11 |
| Anton Blok - De Bokkerijders | 10 |
| François van Gehuchten - Bokkenrijders - Late heksenprocessen in Limburg | 10 |
| François van Gehuchten - Bokkenrijders de schande van Limburg I/II | 9 |
| Ramaekers, G., Pasing, Theo - De woeste avonturen van de bokkerijders | 8 |
| Wilhem Gierlichs - De Geschiedenis der Bokkerijders in 't voormalig land van 's Hertogenrade | 8 |
| Ben Lindekens - Ze Reden bij Nacht | 7 |
| Juliaan Melchior - De Bokkerijders | 6 |
| Henry Pijls - De Bokkerijdersbende met de Doode Hand | 6 |
| Schoonbrood, Godfried (Frits) - De Bokkerijders met de Dode Hand I/II | 6 |
| Overig | Aantal |
|---|---|
| Podcast Verborgen Verhalen | 1 |
| Informatiebordjes Schinnen | 1 |
De omvang van de Bokkenrijders
Hoewel slechts 7 personen aangaven nog nooit of nauwelijks van de Bokkenrijders gehoord te hebben, gaf een groot deel (ruim 30%) hier toch aan geen mening te hebben over de omvang van de Bokkenrijdersbende(s).
Toch geeft de ruime meerderheid, en bijna de helft van alle deelnemers (47%) aan te denken dat de Bokkenrijders uit meerdere kleine bendes bestonden. Deze groep is ongeveer gelijk verdeeld over de vraag of deze bendes wel of niet met elkaar hebben samengewerkt.
Slechts een klein deel gaf aan dat de Bokkenrijders uit één grote bende bestond, of dat ze nooit bestaan hebben.
Binnen deze vraag werden ook een aantal eigen antwoorden gegeven. Zo denkt één iemand dat de Bokkenrijders één kleine bende waren, die daarna uitgroeiden tot een legende. Iemand anders tekent de Bokkenrijders als meerdere kleine bendes, waarvan de daden werden "aangevuld" door verzonnen situaties. Ook het idee dat de Bokkenrijders meerdere kleine bendes waren, waarvan een deel samenwerkte, maar een deel ook niet, kwam voorbij. Als laatste denkt één iemand dat de Bokkenrijders niet zozeer een of meerdere bendes waren, maar groepen opstandige mensen zonder andere keuze - iets wat goed aansluit op de volgende vraag in ons onderzoek!
| Antwoord | Aantal |
|---|---|
| Geen mening/weet ik niet | 20 |
| De Bokkenrijders waren meerdere kleine bendes die met elkaar samenwerkten | 16 |
| De Bokkenrijders waren meerdere kleine, onafhankelijk handelende bendes | 13 |
| De Bokkenrijders waren één grote bende | 7 |
| De Bokkenrijders hebben nooit bestaan | 6 |
| Eigen antwoorden | Aantal |
|---|---|
| De Bokkenrijders waren één kleine bende | 1 |
| De Bokkenrijders waren meerdere bendes + verzonnen situaties | 1 |
| De Bokkenrijders waren meerdere kleine bendes, met en zonder samenwerking | 1 |
| De Bokkenrijders waren opstandige mensen met geen andere keuze | 1 |
De aard van de Bokkenrijders
Ook bij de vraag naar de aard van de Bokkenrijders gaf een groot deel aan geen mening te hebben. Toch lijkt het beeld dat mensen hebben van de Bokkenrijders overwegend neutraal tot zelfs positief: slechts 5 mensen gaven aan te denken dat de Bokkenrijders gewone dieven waren, die handelden uit hebzucht.
Opvallend: hoewel het wel een optie was in onze enquête, is het antwoord dat de Bokkenrijders satanisten of duivelaanbidders waren - zonder enig Robin Hood-achtig motief - geen enkele keer gegeven.
Een aantal personen gaf een eigen antwoord, vaak met iets meer nuance. Toch werd ook binnen deze antwoorden werd een overwegend neutraal of positief beeld geschilderd; de meesten gaven aan te geloven dat de Bokkenrijders tot criminaliteit werden gedwongen, onschuldig waren of (met name de leiders) revolutionaire ideeën aanhingen.
| Eigen antwoorden | Aantal |
|---|---|
| Een mix tuissen handelen uit noodzaak, grotendeels onschuldig en enkele vast ook uit hebzucht | 1 |
| Mensen die tot criminele omstandigheden zijn gedreven door hun omgeving en omstandigheden | 1 |
| De Bokkenrijders waren boeren, marskramers, leerlooiers, bedelaars, herberggiers, mijnwerkers en de aanvoerders waren van hogere kringen die het leed van de mensen niet meer konden aanzien | 1 |
| Combi van 'dieven' die handelden uit noodzaak en daarmee ook revolutionaire denkers | 1 |
| Antwoord | Aantal |
|---|---|
| Geen mening/weet ik niet | 18 |
| De Bokkenrijders waren gewone dieven die handelden uit noodzaak | 12 |
| De Bokkenrijders waren Robin Hood-achtige figuren, duivelaanbidding is hier tijdens de processen bijverzonnen | 10 |
| De Bokkenrijders waren Robin Hood-achtige figuren, maar er vond ook duivelaanbidding plaats | 7 |
| De Bokkenrijders waren (grotendeels) onschuldig | 7 |
| De Bokkenrijders waren gewone dieven die handelden uit hebzucht | 5 |
| De Bokkenrijders waren Verlicht denkers of revolutionairen | 2 |
Bokkenrijdersmedia
Voor Project Bokkenrijders was dit misschien wel het interessantste deel van ons onderzoek; wat vinden mensen nou fijne manieren om meer over de Bokkenrijders te weten te komen? Op deze antwoorden kunnen wij, en iedereen die dit verder interessant vindt, inspelen met hoe wij in de toekomst informatie delen om de geschiedenis voor iedereen toegankelijk te houden.
Wat opvalt: binnen de vorige vragen leken fictiewerken, en dan met name de boeken, een populairdere manier om over de Bokkenrijders te leren. Toch scoren de non-fictieboeken hoger binnen deze vraag.
Hoewel we bij de interesse in de documentaire een uitschieter zien (66,7%), lijkt er wel animo te zijn voor Bokkenrijdersmedia. Voor alle opties die wij gaven, waren er altijd minimaal tien mensen die aangaven er interesse in te hebben.
Wij gaan deze informatie hoe dan ook meenemen! Ben jij nou een maker die óók iets met de Bokkenrijders zou willen doen? Neem dan contact met ons op, dan kijken we samen naar de mogelijkheden - we helpen je namelijk graag!
Door Evan Bosch en Nijs Junghans
Reactie plaatsen
Reacties